Алаяқтар – бүгінгі таңның өзекті зардабы
Қазіргі цифрлық дәуірде алаяқтық қоғам үшін ең өткір және қауіпті мәселелердің біріне айналды. Технологияның дамуы, мобильді банк жүйелерінің кеңеюі және интернеттің қолжетімділігі алаяқтарға жаңа мүмкіндіктер ашып, олардың әрекеттерін бұрынғыдан да күрделендіріп жіберді. Бүгінде алаяқтық қылмыстары тек қаржылық шығынға әкеліп қана қоймай, азаматтардың психологиялық саулығына, қауіпсіздігіне және мемлекетке деген сеніміне нұқсан келтіруде.
Алаяқтықтың түрлері және олардың ерекшеліктері
Соңғы жылдары телефон арқылы «банк қызметкері» болып қоңырау шалатындар, жалған сілтемелер жіберетін интернет алаяқтары, әлеуметтік желілерде парақша бұзып ақша сұрайтын қылмыстық топтар көбейді. Әсіресе, «жедел ақша аудару», «шот бұғатталды», «бонус ұтып алдыңыз» деген алдау тәсілдері арқылы азаматтарды шатастырып, қысым көрсету жиілеген.
Онлайн сауда алаяқтары да белең алған. Олар жалған интернет-дүкендер ашып, тауарды алдын ала төлетіп, кейін із-түзсіз жоғалып кетеді. Жұмысқа орналастыру, несие рәсімдеу, пәтер жалға беру сынды бағыттарда да алаяқтық схемалар көбейіп отыр.
Қоғамға келетін зардаптар
Алаяқтықтың басты зардабы – қарапайым азаматтардың қаржылық шығынға ұшырауы. Оған қоса, психологиялық тұрғыдан күйзеліске түсу, өз-өзіне кінә тағу, қорқыныш пен сенімсіздік сезімдері жиі байқалады. Қылмыстың кең таралуы халықтың банк жүйесіне, интернет қызметтеріне және жалпы цифрлық қауіпсіздікке деген сенімін азайтады.
Әлеуметтік деңгейде алаяқтық елдің экономикалық тұрақтылығына әсер етеді, себебі қылмыстық жолмен алынған қаражат көбіне көлеңкелі айналымға кетеді. Бұл мемлекет үшін де айтарлықтай шығын.
Неліктен алаяқтық көбейді?
Алаяқтықтың артуының бірнеше негізгі себебі бар:
– цифрлық технологиялардың тез дамуы;
– азаматтардың ақпараттық сауаттылығының төмен болуы;
– қылмыскерлердің шетелдік серверлер арқылы әрекет етуі, нәтижесінде іздеу қиындығы;
– әлеуметтік-экономикалық қиындықтар мен тез пайда табуды көздейтіндердің көбеюі.
Алдын алу жолдары
Алаяқтықтың алдын алу үшін ең маңызды фактор – ақпараттық сауаттылық. Әр азамат күмәнді хабарламаларға сенбеу, банк құпияларын ешкімге бермеу, белгісіз сілтемелерге кірмеу, ақша аударуды талап ететін кез келген әрекетті тексеру дағдысын қалыптастыруы керек.
Мемлекет тарапынан да алаяқтық схемаларын анықтау, хакерлік шабуылдардан қорғану, халыққа түсіндіру жұмыстарын күшейту маңызды.
Алаяқтық – тек бір адамның емес, бүкіл қоғамның проблемасы. Оның зардабы қаржылық шығыннан да үлкен: бұл – сенімнің жоғалуы, қауіпсіздік деңгейінің төмендеуі және адамдардың психологиялық әлсіреуі. Сондықтан алаяқтардың іс-әрекетіне қарсы тұру үшін азаматтардың да, құқық қорғау органдарының да, мемлекеттік құрылымдардың да бірлескен жұмысы қажет.