ЖИ саласын құқықтық реттеу эволюциясы: Қазақстан қабылдаған жаңа заң қандай өзгерістер әкеледі?
Президент қол қойған «Жасанды интеллект туралы» Заң — Қазақстанның құқықтық жүйесіне енгізілген стратегиялық құжаттардың бірі. Бұл заң әлемдік тәжірибеде жасанды интеллектті құқықтық реттеуге деген сұраныс артқан тұста қабылданып отыр. Цифрлық технологиялар қоғамдық қатынастарға терең еніп, мемлекеттік басқаруды, экономиканы, әлеуметтік салаларды өзгертуде. Осы контекстте Қазақстанның ЖИ саласында алғашқы кешенді заң қабылдауы — халықаралық трендтермен үндес қадам.
Заңның басты ерекшелігі — жасанды интеллектті адамның белгілі бір міндеттерін орындау құралы ретінде жүйелі түрде анықтауы. Бұрын ЖИ жүйелерін нақты құқықтық объект ретінде белгілеу қиын болса, енді заң жиынтық түрде барлық ЖИ технологияларының жұмыс қағидаттарын реттеп отыр. Бұл мемлекетке де, бизнеске де, тұтынушыларға да ортақ құқықтық алаң құруға мүмкіндік береді.
Маңызды нормалардың бірі — ЖИ жүйелеріне жауапкершілік қағидасын енгізу. Меншік иелері мен пайдаланушылар жүйе қабылдаған шешімдерге, оның ықтимал теріс салдарына байланысты жауапты болады. Бұл халықаралық деңгейде ұсынылған «жауапты жасанды интеллект» тұжырымдамасымен сай келеді.
Заңда бекітілген әділеттілік, теңдік, ашықтық, түсініктілік сияқты қағидаттар ЖИ жұмысын қоғамға және пайдаланушыға барынша айқын етуге бағытталған. Бұл нақты шешімдері түсініксіз немесе деректерді қалай өңдейтіні белгісіз «қара жәшік» технологиялардан қорғау үшін маңызды.
Қазақстан аумағында манипуляциялық немесе ақпараттық ықпал етуге, жалған ақпарат таратуға қабілетті, сондай-ақ заңсыз жолмен жеке деректер жинайтын ЖИ жүйелерін құруға тыйым салынуы — ұлттық қауіпсіздікті сақтайтын маңызды қадам. Мұндай шектеулер әлемдік қоғамдастықта deepfake, манипулятивті боттар, алгоритмдік теріс ықпал сияқты тәуекелдер күшейген тұста өзекті.
ЖИ арқылы жасалған өнімдерді таңбалау талабы — қоғамның сенімін арттыруға бағытталған. Бұл тұтынушының не адам, не машина жасаған ақпаратты нақты ажыратуына мүмкіндік береді және контенттің түпнұсқалығын бақылауды жеңілдетеді.
Сондай-ақ заң ұлттық жасанды интеллект платформасына жол ашады. Платформа ЖИ моделдерін жасау, оқыту және тестілеу үшін орталықтандырылған инфрақұрылым ретінде қызмет етеді. Бұл Қазақстанның ЖИ индустриясының дамуына серпін береді, ал әзірлеушілер мен IT-компаниялар халықаралық деңгейде бәсекелесуге мүмкіндік алады.